Tarihte Salgınların ve Hastalıkların Hukuka Etkileri

Oğuz ERTÜRK

İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisi

Şu an Covid-19 hayatımızın hukuk dahil her alanını etkiliyor. Dünyada E-duruşmalar, online alışverişlerin artması ile kuryelerin hakları ve statüleri gibi çeşitli tartışmalar ve yenilikler ortaya çıkıyor. Bu insanlık tarihindeki ilk küresel salgın değil, ben de tarih boyunca bazı salgınların toplumu ve daha çok hukuku nasıl etkilediklerini incelemenin önemli ve ilgi çekici olacağını düşündüm.

Belki bir sene önce salgın denildiğinde akla ilk gelecek salgın Kara Veba veya Kara Ölüm’dü. Asya’da ortaya çıkan bu salgın 1340 ile 1350 yılları arasında Avrupa ve Orta Doğu’da zirveye ulaştı. Sadece bu bölgelerde 75 milyon ile 200 milyon arasında insanın ölümüne sebep olan bu salgının en kötü etkilediği ülkelerden biri de İngiltere olmuştur. Ülkenin nüfusunun yaklaşık üçte birinin ölmesine sebep olan salgın, en çok da alt sınıfı etkilemiştir. Bu alt sınıflardaki nüfus düşüşü, işçilere ve köylülere daha fazla pazarlık gücü vermiştir. Robert Palmer’da “English Law in the Age of the Black Death, 1348-1381" adlı eserinde bu olayların dönemin İngiliz yönetimini ve hukukunu derinden etkilediğini savunur. Robert Palmer’ın bu direkt sebep sonuç ilişkisi her tarihçi tarafından desteklenmese de dönemin hükümetinde bir baskıcılığın ve hükümetin topluma karışmasında artışın direkt olarak bu değişen güç dengesi olduğunu savunur Palmer. Bu pazarlık gücü artan alt sınıf dönemin siyasi ve toplumsal yapısına bir tehditti. Statükoyu korumak isteyen aristokrat sınıfın ve III. Edward’ın bu baskıcı politikalarının, İngiltere’ye özel bir orta sınıfın (gentry) ortaya çıkmasına sebep olduğunu söylüyor Palmer. Ayrıca o dönem çıkan bazı kanunların (Statue of Labourers) çıkarılmasına bir sebep olarak Kara Ölüm’ü gösteriyor Palmer. Tabi dediğim gibi her tarihçi bu direkt sebep sonuç ilişkisini doğru bulmuyor. Bu eserin bir eleştirisinde Daniel B. Kosove, Palmer’ın bu kurduğu direkt sebep sonuç ilişkisini kanıtlamanın zor olduğunu belirtiyor. Ayrıca dönemin baskıcı politikalarını ve tüm hukuki gelişmelerini Kara Veba’ya bağlamak için çok uğraştığını belirtiyor. İşte her ne kadar bu konular tartışmalı olsa bile hastalıkların nasıl toplum düzenini ve hukuku etkileyebildiğini gösteriyor.

Başka bahsetmek istediğim bir konu ise İspanyol gribidir. 1918-1920 yılları arasında tüm dünyayı etkileyen bu hastalık ise tarihte yaygın bir biçimde maske zorunluluğunun ilk ortaya çıktığı dönemdir. Maskenin yanında sosyal mesafe kuralları; okulların, ibadethanelerin ve tiyatroların kapanması toplumda bu önlemlere karşı görüşler de ortaya çıkardı. Tabi bu değişikliklere ve önlemlere uyum sağlayanlar çoğunlukta olsa da Amerika’daki “Anti-Mask League of San Francisco” gibi maske ve diğer önlemlere karşı gruplar da mevcuttu. Bu önlemlerin insanların haklarını ve özgürlüklerini ihlal ettiğini savunuyorlardı. San Francisco’da bu hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesi tartışmasının olduğu bir şehirdi. Hastalıktan kötü etkilenen San Francisco, maske zorunluluğunu uyguluyordu. Kurallara uymayanlara para cezaları veriliyor, buna karşı da halk arasında kurallara karşı protestolar görülüyordu.

Elbette bu konular burada incelendiğimizden daha derin ve tartışılan konular. Tarihimizde salgınların hukukumuzu nasıl etkilediğini görmek, günümüzde nasıl etkileyeceğini anlamak için önemlidir. Yukarıdaki örneklerden sonuçlar çıkaracak olursak ise insanlık tarihinde büyük salgınların ardından gelen sosyal ve ekonomik değişikliklerin hukuku da etkilediğini söyleyebiliriz. Hukuki yeniliklerin yanında da hala tartıştığımız kamu sağlığının korunması için alınan tedbirler gibi konular da ilk başta sanılabileceği kadar yeni değildir.

Bir San Francisco polisi maske giymeyen vatandaşı uyarıyor.